Uloga i položaj mikro biznisa u BiH u svjetlu pandemije COVID-19

srijeda, 30. septembar 2020.

Preduzeća sa manje od deset uposlenika čine veliku većinu preduzeća u razvijenim ekonomijama, zbog čega najveći broj relevantnih ekonomista, a konačno i donosilaca odluka mikro biznise smatra “kičmom ekonomijeˮ. Kada je riječ o aspektima ekonomske produktivnosti, važnost mikro biznisa ogleda se i u njihovoj ulozi generiranja radnih mjesta, razvijanja novih proizvoda, uvođenja inovativnih praksi u proizvodnju i poslovanje, te održavanja i podsticanja kompetetivnosti na tržištu. U razvijenim ekonomijama mikro preduzeća u odnosu na velika preduzeća u pravilu karakteriše komparativno veća rezistentnost na krize, koja se posredno očituje i u većoj razini socijalne osjetljivosti spram pozicije uposlenika u periodima kada krize nastupe.

U Bosni i Hercegovini sa nepovoljnim poslovnim ambijentom, neadekvatno definiranim legislativnim okvirom i skromnim mogućnostima finansiranja biznisa, mikro preduzeća se suočavaju sa nizom specifičnih prepreka, velikim dijelom prouzrokovanih nekvalitetnim ekonomskim politikama koje remete njihov razvoj time što previđaju njihov optimalni potencijal. Kao što su im eksterni izvori finansiranja u pravilu manje dostupni, predstavnici mikro preduzeća imaju generalno manju mogućnost pristupa kreatorima politika i donosiocima odluka, odnosno raspolažu manjim javnim, društvenim ili političkim utjecajem, što ih čini dodatno ranjivima u periodima ekonomskih kriza.

Još uvijek nisu do kraja sagledive posljedice dramatičnog globalnog pada ekonomske aktivnosti u 2020. godini na svjetsku, pa tako i na bosanskohercegovačku ekonomiju. Ekonomska kriza je povod ovom istraživanju sa ciljem utvrđivanja značaja mikro preduzeća i samozaposlenika za ekonomiju Bosne i Hercegovine i njihovog kapaciteta da se nose sa kratkoročnim i srednjoročnim ekonomskim posljedicama pandemije COVID-19.

Pad ekonomske aktivnosti izazvan pandemijom, koji je za veliki broj preduzeća značio potpunu obustavu poslovanja tokom prvih mjeseci od proglašenja vanrednog stanja, a potom i značajan gubitak prihoda unatoč “normalizacijiˮ koja je uslijedila, najteže su osjetila preduzeća u sektoru turizma i uslužnih djelatnosti, gdje su upravo mikro preduzeća i samozaposlenici dominantni akteri. Imajući u vidu udio mikro preduzeća u ukupnoj ekonomskoj aktivnosti, gubitak radnih mjesta i poslova u ovom sektoru neminovno će se odraziti na širu socio-ekonomsku situaciju u Bosni i Hercegovini.

U svjetlu aktuelnih izazova nastalih uslijed ekonomske krize izazvane pandemijom COVID-19, a u cilju dugoročnog osnaživanja pozicije i statusa mikro preduzeća i samozaposlenika u ekonomiji Bosne i Hercegovine, ovo istraživanje razmatra nekoliko ključnih aspekata problema s kojima se suočavaju poduzetnici i djelatnici ovog ekonomskog sektora.

U prvom poglavlju istraživanja analiziran je aspekt ekonomskog značaja mikro biznisa, odnosno udio mikro preduzeća u ukupnom broju preduzeća u Bosni i Hercegovini tokom perioda od 2015. do 2019. godine, te su uzeti u obzir prihodi od prodaje, troškovi plata, neto dobit, porez na dobit i prihodi od izvoza mikro preduzeća s obzirom na ukupan broj preduzeća u Bosni i Hercegovini, a također je napravljena procjena učešća obrta, freelancing sektora i neformalnog sektora u ekonomiji Bosne i Hercegovine.

Drugo poglavlje treira pitanje finansijskog položaja i pristupa finansijama mikro preduzeća u Bosni i Hercegovini, polazeći od generalnog stanja finansijskog sektora i trenutačnih efekata COVID-19 krize na finansijski sektor u BiH, a sve u svrhu analize odnosa finansijskog sektora prema mikro biznisima i njihovim specifičnim potrebama u poslovanju, pri čemu su navedeni i opisani dostupni modeli finansijske podrške mikro preduzećima u Bosni i Hercegovini, kao i oni načini eksternog finansiranja koji još uvijek nisu raspoloživi domaćim preduzećima ovog tipa, iako se u razvijenim ekonomijama, pa čak i susjednim zemljama regiona uveliko praktikuju.

Treće poglavlje se bavi preprekama za razvoj mikro preduzeća, obrta, freelancinga i (potencijalnog) poduzetništva u širem smislu, analizirajući legislativu kojom se uređuje formalno poslovanje cjelokupnog sektora od procesa registracije do opterećenja poreskim i neporeskim obavezama.

Četvrto poglavlje istražuje modalitete udruživanja poduzetnika i samozaposlenika u Bosni i Hercegovini s obzirom na generalne ciljeve osnaživanja i unaprjeđenja položaja subjekata u sektoru mikro biznisa, razmatrajući također i pitanje u kojoj mjeri su postojeći kapaciteti udruživanja adekvatni, efikasni ili limitirajući u odnosu na poslovne interese poduzetnika, obrtnika i samozaposlenika (freelancera).

U petom poglavlju dodatno je konkretizirana analiza efekata pandemije COVID-19 na ekonomske uslove poslovanja mikro preduzeća i freelancera, sa akcentom na mjerama podrške koje su donesene u Bosni i Hercegovini, odnosno u Federaciji BiH, Republici Srpskoj i Brčko Distriktu BiH.

U šestom poglavlju je razmotreno nekoliko primjera pozitivnih praksi finansijske podrške mikro biznisima u susjednim zemljama regiona (Srbija, Hrvatska, Slovenija) i zemljama Europske Unije (Austrija, Irska, Danska, Belgija).

Razmatranje neformalne ili takozvane “siveˮ ekonomije jedan je aspekt ove teme kojem je naše istraživanje, unatoč svim očekivanim limitacijama uslijed manjka raspoloživih podataka, nastojalo dati prostora u kontekstu analize položaja sektora mikro preduzeća i samozaposlenika u Bosni i Hercegovini, iznoseći procjenu o udjelu neformalnog sektora, ili, kolokvijalno rečeno, rada “na crnoˮ u bh. ekonomiji.

Shodno aspektima obuhvaćenim ovim istraživanje, navedene su i detaljno obrazložene konkretne preporuke koje se dotiču oblasti poreske politike, finansijske podrške sektoru mikro biznisa, pitanja pravnog statusa mikro preduzeća, obrta i freelancera, te na koncu preporuke koje se odnose na načine jačanja udruženja subjekata u sektoru mikro biznisa.

Analizu možete pročitati OVDJE ili na našem ISSUU kanalu.
Sažetak analize dostupan OVDJE.