Fiskalno opterećenje slobodnih zanimanja - Freelanceri (dio 4)

Za slobodna zanimanja je karakteristično da su uobičajno dodatno opterećena fiskalnim nametima, zbog činjenice da je za njihovo obavljanje potreban duži period školovanja, da im državna regulativa "kreira" potražnju i da ih se smatra unosnim poslovima.
Njihova definicija varira od države do države, a slobodne profesije su u pravilu heterogena grupa zanimanja koja uključuje advokate, notare, revizore, licencirane procjenitelje, pa i doktore medicine, arhitekte, inženjere...

Nekoliko zahtjeva u pravilu mora biti ispunjeno da bi se takva zanimanja (djelatnosti) obavljala, a često uključuje upis u registar zanimanja i/ili akreditaciju od strane neke profesionalne organizacije ili institucije. Ti zahtjevi su često rezultat historijskih okolnosti, a ne rezultat specifičnih intelektualnih postignuća neke profesije. Npr. advokati imaju regulisan slobodan status kako bi bili nezavisni u zastupanju klijenata, ali s notarima, procjeniteljima i tumačima čine profesije koje postoje zbog nekog zakonskog zahtjeva i za koje je potrebna neka vrsta državne licence. Arhitekti i inženjeri su, osim potrebe za polaganjem stručnih ispita, u ovu grupu ušli jer je u nekom historijskom trenutku bilo veoma lukrativno baviti se tim poslom.

U Bosni i Hercegovini slobodne djelatnosti funkcionišu u okviru zakona o samostalnoj preduzetničkoj djelatnosti u oba entiteta – Zakon o obrtu i srodnim djelatnostima u FBiH, odnosno Zakon o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti RS. Njihovo poreski tretman (slobodna zanimanja u FBiH, profesionalna zanimanja u RS) uređen je entitetskim zakonima porezu na dohodak i o doprinosima. Oba entitetska zakona o doprinosima tretmanom propisuju obračun više osnovice za slobodna zanimanja u odnosu na druge samostalne djelatnosti.

Zašto je ovo uopšte problem?

Ne bi bio da u definicije slobodnih zanimanja nisu „zalutala“ zanimanja čije obavljanje danas ne stvara dovoljno velike prihode za plaćanje većeg poreskog tereta – prevodioci, turistički vodiči, naučnici, književnici i izumitelji, predavači, odgajatelji, novinari, umjetnici, dizajneri...

Slobodna zanimanja su u FBiH definisana Zakonom o porezu na dohodak kao „samostalna djelatnost zdravstvenih radnika, veterinara, advokata, notara, revizora, poreznih savjetnika, samostalnih računovođa, inženjera, arhitekata, prevodilaca, turističkih vodiča i druge slične djelatnosti, samostalna djelatnost naučnika, književnika, izumitelja i druge slične djelatnosti, samostalna predavačka djelatnost, odgojna djelatnost i druge slične djelatnosti, samostalna djelatnost novinara, umjetnika i sportista“.

Samostalna zanimanja su u RS regulisana Zakonom o porezu na dohodak kao „profesionalne djelatnosti fizičkih lica koja su po tom osnovu registrovana u odgovarajućem registru, a naročito advokati, notari, inženjeri, arhitekti, porezni savjetnici, stečajni upravnici, tumači, prevodioci, novinari, umjetnici, sportisti i druga slična zanimanja“.

S obzirom da entitetski zakoni o doprinosima i porezu na dohodak propisuju veća fiskalna opterećena za slobodna/samostalna zanimanja, tj. višu osnovicu za obračun doprinosa u odnosu na druge preduzetničke djelatnosti, ovaj status i način registracije specifičnih slobodnih/profesionalnih zanimanja nije naročito atraktivan slobodnim radnicima koji još uvijek nisu registrovali poslovanje. 

Zato „slobodno“ tj. „profesionalno zanimanje“ treba u Zakonima o porezu na dohodak definisati isključivo kao one djelatnosti za čije je djelovanje potrebna saglasnost ili odobrenje nadležnog organa, kako bi se osiguralo da tržišne djelatnosti (prevodioci, turistički vodiči, naučnici, književnici i izumitelji, predavači, odgajatelji, novinari, umjetnici, inženjeri, arhitekte, geodeti, dizajneri i drugi) budu u smislu određivanja osnovice doprinosa tretirane kao sve druge samostalne djelatnosti koje posluju na tržištu i kako bi fiskalno opterećenje njihovog rada bilo primjereno realnim okolnostima i uslovima rada. Profesionalne djelatnosti koje podliježu većem fiskalnom opterećenju trebaju biti isključivo netržišne i visoko regulisane djelatnosti - kojima zakoni i institucije države stvaraju potražnju - npr. notari, advokati, sudski tumači itd. ili kroz akreditaciju ograničavaju tržišnu ponudu - npr. zdravstveni radnici, veterinari, revizori, porezni savjetnici).

To nije slučaj u Prijedlogu zakona o porezu na dohodak (PZPD) FBiH, gdje se u članu 12. slobodnim zanimanjima i dalje smatraju djelatnosti inženjera, arhitekata, prevodilaca, turističkih vodiča i druge slične djelatnosti, samostalna djelatnost naučnika, književnika, izumitelja i druge slične djelatnosti, samostalna predavačka djelatnost, odgojna djelatnost i druge slične djelatnosti, te samostalna djelatnost novinara, umjetnika i sportista.

Prijedlog zakona o doprinosima (PZD) FBiH u članu 19., stav (6) navodi profesionalna zanimanja: zdravstveni radnici, advokati, notari, veterinari i druga „zanimanja koja se obavljaju u cilju sticanja dohotka, a za čije je djelovanje potrebna saglasnost ili odobrenje nadležnog organa“. Ovo je upravo pristup koji je potreban. Ipak, odredbe PZPD postaju vidljive u članu 26. PZD-a, gdje se „samostalne umjetnike kojima se doprinosi plaćaju iz budžeta“ definiše kao osiguranika po osnovu obavljanja profesionalnog zanimanja. No, propisuje se (niži) obračun osnovice, koji je propisan za osiguranike po osnovu obrta i srodnih djelatnosti, a ne profesionalnih. Iako je Vlada zakonom spremna dodatno opteretiti džepove slobodnih umjetnika, nije spremna opteretiti javne budžete finansiranjem doprinosa za „zaslužne“ umjetnike. Toliko o dosljednosti i razumijevanju za samozaposlene.